1. Sự thần kì của Quạt tai voi:

Nhiều sinh viên Việt Nam ở Liên Xô vẫn lưu truyền câu chuyện về quạt tai voi. Một sinh viên được nghỉ hè ba tháng. Năm đó rất trùng lặp là cả phòng ký túc xá đều được nghỉ nên quyết định về nước hết. Rời khỏi kí túc sau cùng, đến sân bay anh mới nhớ ra rằng chiếc quạt tai voi vẫn chưa kịp tắt. Sát giờ bay, anh tặc lưỡi về Việt Nam, quên hẳn câu chuyện chiếc quạt tai voi chưa kịp tắt.

Hết kỳ nghỉ, anh lại trở lại ký túc xá ở Liên Xô. Kinh ngạc khi thấy chiếc quạt vẫn đang chạy ro ro. Không biết thực hư câu chuyện này thế nào, nhưng có thể thấy một điều. Chiếc quạt tai voi có giá trị thế nào trong đời sống thường nhật thời bao cấp của người Việt.

2. Nguồn gốc của Quạt tai voi:

– Tại sao lại gọi là quạt tai voi:

Trước khi quạt con cóc “làm mưa làm gió” tại Hà Nội thì những chiếc quạt máy Liên Xô cánh cao su đã xuất hiện đầu những năm 60. Chẳng ai nhớ thương hiệu của chiếc quạt có 3 cánh bằng cao su mềm. Tất cả đều gọi là nó quạt tai voi.

Tuy nhiên, theo nhà báo Phan Việt Hùng, Phó Tổng biên tập báo Nhi đồng, vào các diễn đàn đồ cũ của Nga và Ukraine thì được biết quạt tai voi được một nhà máy ở Dnepropetrovsk (Ukraine) sản xuất, có mã hàng hóa là ВЭ-1. Dưới đáy còn ghi rõ nơi sản xuất, tốc độ quay cánh quạt là 50 vòng/giây.

– Cấu tạo của quạt tai voi:

Quạt tai voi có cấu tạo rất đơn giản, chỉ gồm 3 cánh bằng cao su mềm, màu trắng. Đế quạt được đúc bằng gang, rất bền, bị ném cũng khó vỡ. Dù không có lồng bảo vệ nhưng quạt tai voi không phải là mối nguy hiểm với trẻ em.

Thứ nhất, khi các em bé hiếu động hoặc người lớn lơ đễnh thò tay vào cánh quạt, cánh quạt chỉ đập nhẹ, không gây cảm giác đau đớn hay tổn thương. Thứ hai, quạt tai voi rất quý, luôn được xem là tài sản lớn nên trẻ em bị cấm động vào quạt vì cha mẹ sợ con có thể làm hỏng quạt.

Vì được coi là tài sản lớn nên quạt tai voi rất được nâng niu. Chỉ khi nào có khách quan trọng đến nhà, gia chủ mới bật tiếp khách. Vì vậy, ngoài chức năng xua đi cái nóng, quạt tai voi còn dùng để khẳng định “đẳng cấp”.

3. Những tiếp cận với quạt tai voi thời trước:

Thời bao cấp, hàng hóa hiếm hoi một thì quạt tai voi hiếm hoi 10. Quạt chủ yếu về Việt Nam qua đường “xách tay”. Có người kể thời đó những người đi Liên Xô về nước thường tranh thủ “xách” theo rất nhiều đồ dùng. Trong đó có quạt tai voi.

Ngoài ra, quạt tai voi cũng được phân phối giống như quạt con cóc. Quạt được phân phối về các cơ quan để nhân viên bốc thăm cùng nhiều hàng hóa khác như nan hoa xe đạp, săm lốp,…. Khi về cơ quan, các sản phẩm được chia theo đầu người bốc thăm.

Nếu không đi Liên Xô hoặc không bốc thăm thành công tại cơ quan, những người lắm tiền vẫn có cơ hội sở hữu quạt tai voi nếu chịu khó giao dịch trên thị trường “chợ đen”. Thời đó, kể cả nếu mua tại “chợ đen”, khách hàng cũng không lo bị chặt chém vì chênh lệch giá không hề cao. Nên với nhiều người, việc xách hàng mỗi lần từ Liên Xô về để bán lại cho người tiêu dùng kiếm được vài hào lãi là rất vui.